حکومت جهانی حضرت مهدی عج
4. فضیلت محوری
از ویژگی های مهم و بارز حکومت های الاهی محور بودن فضیلت های اخلاقی است. نظام مقدس حضرت مهدی (عج)، از این جهت، با نظامهای دیگرتقابل دارد. ناگفته پیداست این تفاوت بنیادین، از تمایز و تقابل نظریه های سیاسی فضیلت محور و نظریه های سیاسی آزادی محور سرچشمه می گیرد. در نظامهای سیاسی فضیلت محور هدف، پدید آوردن و گسترش زمینه های نیل به فضیلت است. بر این بنیاد، برنامه ریزی و تعیین حدود و مرزها ضرورت دارد؛ برای مثال در مدینه فاضله افلاطون، شاه محور است. در نتیجه به مهندسی اجتماعی می پردازد و حتی درباره چگونگی تعلیم و تربیت و محتوای آن نیز حساسیت نشان می دهد. در مدینه فاضله فارابی نیز رئیس اول که همان پیامبرصلی الله علیه وآله یا امام معصوم علیه السلام است، نقشی ایفا می کند. در این نظام های دولت و رهبران نقش کلیدی و حیاتی دارند.
در نظامهای سیاسی مبتنی بر نظریه های آزادی محور تأمین حداکیثر آزادی فردی است و نهاد حکومت در خصوص فضیلت و سعادت معنوی مردم هیچ دغدغه ای ندارد. بنابراین، مسأله فضیلت و سعادت امری فردی تلقی می شود و هر فرد می تواند به فراخور گرایش خویش آن را دنبال کند. در این جوامع، دولت شرّ ضروری تلقی می شود و بهترین دولت حداقل ترین آن است. زمینه سازی برای سعادت اخروی و دنیوی از مهم ترین اهداف حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) به شمار می آید و حتی خصوصیت های عدالت گستری و جهانی بودنش نیز در این هدف مقدس ریشه دارد.
5. مشارکت سیاسی فراگیر از طریق بیعت عمومی.
مشارکت سیاسی مردم ویژگی دیگر حکومت های الاهی است. براساس آنچه درباره نظام های فضیلت محور و آزادی محور بیان شد مشارکت سیاسی در نظام سیاسی حضرت مهدی (عج) با نوع مشارکت سیاسی در نظامهای لیبرال و غیره تفاوت دارد. در این حکومت، رابطه فرد و دولت که در امام و کار ویژه های او تجلی می یابد، رابطه امام و پیرو است و بر هر فرد مؤمن واجب است، در پرتو بیعت با امام و پیروی کامل از وی، زمینه سعادت خویش را فراهم آورد. این رابطه در خصوص گروه ها و نهادهای اجتماعی نیز وجود دارد.
بی تردید راز تمایز نوع مشارکت دو دولت های آزادی محور و نظام سیاسی و تشیع در اهداف نظام و ویژگی های انحصاری رهبران آسمانی نهفته است. در نظام های آزادی محور، هدف تأمین و تضمین حقوق انسان ها در برابر تعّدی انسان های دیگر است. براین اساس، فرد حقوق و اختیارات ویژه می یابد و کسی حق نقض آنهارا ندارد. در مدینه فاضله شیعی، نگاه به انسان و آزادی های او نگاهی دنیوی و لذت گرایانه نیست. از سوی دیگر، امام علیه السلام در پرتو عصمت و ویژگی های انحصاری اش هرگز در مقام تعّدی به حقوق انسان ها برنمی آید.
از این رو ماهیت حقوق فردی و حق مشارکت سیاسی در مدینه فاضله شیعی چهره ای کاملاً متفاوت می یابد. در این مدینه، فرد در پی دولت حرکت می کند و در طول یکدیگر به در عرض هم و تقابل با یکدیگر.
با این توضیح، رابطه امام و احزاب و نهادهای مدنی نیز تبیین می گردد. هدف احزاب و نهادهای مدنی، سامان بخشیدن به منافع و خواست های همسو به منظور نظارت بر دولت است تا از تعدی دولتمردان بر حقوق افراد جلوگیری شود. این وضعیت جهانی حضرت مهدی (عج) کاملاً دگرگون می گردد. این نظام سیاسی، بر همدلی و رابطه معنوی - عاطفی امام (رئیس دولت) و مردم استوار است. براین اساس، در نظام سیاسی موعود شیعه، هدف گروهها و احزاب یاری دادن امام(عج) است نه نظارت بر عملکرد وی. افراد و گروههای اجتماعی می توانند امام را در نظارت بر این عملکرد کارگزاران و نهادهای دولتی یاری دهند.
این مشارکت بازتاب وظیفه اسلامی امر به معروف و نهی از منکر است و می توان آن را «مشارککت سیاسی متعهدانه» در ترویج معروف و جلوگیری از منکر نامید.
پس از پذیرش جهانی بودن حکومت حضرت مهدی (عج)با پرسشی دشوار روبرو می شویم:
آیا حکومت جهانی آن منجی موعود به صورت متمرکز اداره می شود یا می تنواند فدرال باشد و بخش هی ایالت هایش از نوعی خودمختاری در امور داخلی بهره گیرند.(27) روایات تنها به جهانی بودن حکومت آن حضرا اشاره کرده و از تعیین نوع آن چشم پوشیده اند.
البته تأکیدهای بسیار بر جهانی بودن آن حکومت با وجود دولت هایی برون از چهارچوب آن نظام را نفی می کند. هر چند، به لحاظ داخلی، امکان دارد حضرت مهدی(عج) حکومت خویش را به مناطق و ایالت هایی تقسیم کند و هر منطقه به تناسب ویژگی های قومی - منطقه ای اش اختیاراتی داشته باشد. این امر با مبانی نظری حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) تنایازگار نیست.(28)
وضعیت ادیان و اقلیت های دینی در دولت جهانی حضرت مهدی (عج)
یکی از مسائل عصر ظهور حضرت مهدی(عج)، روش برخورد با دیگر ادیان آسمانی است.
آیا در ان عصر ادیان دیگر، مانند پیش از ظهور، اعتبار دارند آیا پیروان دیگر ادیان می توانند بر دین خویش باقی بمانند براساس پاره ای روایات، در عصر حضرت مهدی (عج) تمام مردم اسلام می آوردند، مگر کسانی که از حق روی برتافته، با خشم حضرت روبرو می شوند.
نویسنده کتاب شریف منتخب الأثر هفت حدیث دراین باره گرد آورده است.(29) امام صادق علیه السلام در ذیل آیه (...وَلَهُ أَسلَمَ مَن السَّمَوَتِ وَالأَرضِ وَکَرهًا...)(30) فرمود: «وقتی قائم قیام کند هیچ سرزمینی نمی ماند مگر آنکه ندای لا اله الا اللَّه و محمد رسول اللَّه از آن به گوش می رسد.(31) در روایتی دیگر آمده است: «این آیه درباره قائم نازل شده است. وقتی آن حضرت آشکار می شود، دین اسلام را بر یهود و مسیحیان و صائبین و کفار شرق و غرب عرضه می دارد. پس هر کس با علاقه و اختیار اسلام آورد، به نماز و زکات و سایر واجبات فرمانش می دهد و هرکه از پذیرش اسلام سرباز زند، گردنش را قطع می کند تا آن که در شرق و غرب زمین، جز یکتاپرست باقی نماند. راوی پرسید: فدایت شوم، مردم جهان زیادتر از آنند که کشته شوند حضرت فرمودند: وقتی خدا کاری را اراده کند، بسیار اندک و اندک را بسیار می گرداند.»(32) در مقابل، روایاتی بر وجود اهل کتاب در عصر ظهور حضرت مهدی(عج) گواهی می دهند؛ برای مثال امام صادق علیه السلام فرمود: با آن ها (اهل ذمه) همچون پیامبرصلی الله علیه وآله مصالحه می کند و آن ها هم با کمال خواری جزیه می پردازند.(33) امام باقرعلیه السلام نیز می فرماید: حضرت مهدی علیه السلام تورات و دیگر کتب آسمانی را از غاری در انطاکیه بیرون می آورد و میان اهل کتاب با کتاب آنها حکم می کند.(34) افزون بر این، برخی روایات بر بقای اهل کتاب تا قیامت گواهی می دهند.
در این موقعیت، معمولاً به سود دلیلهایی که بر بقای اهل کتاب در عصر ظهور حضرت مهدی (عج) گواهی می دهند، حکم شده است. یکی از پژوهشگران می نویسد:
بدین ترتیب اهل ذمه در دولت مهدی(عج) از نظر قضایی کاملاً آزاد خواهند بود و در منازعات و اختلافات مخصوص خود خواهند توانست به دادگاه های خود مراجعه کنند و اگر خودشان دادگاه ویژه نداشته و یا با افراد مسلمان اختلاف و نزاعی پیدا کردند، با کمال اطمینان به حاکم مسلمین مراجعه نمایند.(35) اما نباید فراموش کرد که دلیل های پیروزی و فراگیر بودن کامل دین اسلام نیز بسیار است. براساس این دلیل ها، همگان با آغوش باز اسلام را می پذیرند و حکومت اسلامی دامنه ی فراگیر و مطلق خواهد داشت. بخشی از این دلیل ها عبارت است از:
1. آیه هشتاد و پنجم سوره آل عمران
(وَمَن یَبتَغِ غَیرَ الاِسلَمِ دِینٌا فَلَن یُقبَلَ مِنه(36)) و هر کس جز اسلام (و تسلیم در برابر فران حق،) آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد... .
2. آیه نوزدهم سوره آل عمارن
(أِنَّ الدِّینَ عِندَ اللَّهِ الأِسلَم...)(37) دین در نزد خدا، اسلام (و تسلیم بودن در برابر حق) است... .
3. روایات.
این روایات بر شرکت حضرت مسیح علیه السلام در نماز جماعت به امامت حضرت مهدی (عج) تأکید می ورزند. بی تردید پذیرش امامت حضرت مهدی (عج) در نماز مستلزم پیروی از احکام دین اسلام است و در نتیجه دین آن حضرت در دینن حقیقی اسلام منحل می گردد.
4. بلوغ فکری مردم
امام باقرعلیه السلام فرمود
اذا قام قائما وضع یده علی روس به عقولهم و کلمت به اخلاقهم.
وقتی قائم(عج) ما ظهور کند، خدا دست خود را بر سر بندگان می نهد7 پس عقل ایشان را کامل و اخلاقشان را تکمیل می کند.(38) در روایات دیگری به میزان رشد علوم اشاره شده است.(39)
ب) کار ویژه ها و اقدامات دولت حضرت مهدی (عج)
1. گسترش عدالت
یکی از مهم ترین انتظار مردم از حکومت حضرت مهدی (عج) گسترش عدالت است. براساس روایات، پیش از عضر ظهور ستم چنان زمین را فرا می گیرد که مردم همگی در آرزوی ظهور منجی به سر می برند. البته - چنان که گذشت - عدل هدف غایی احکام اجتماعی اسلام نیست و زمینه تکامل فردی و اجتماعی انسان و نیل به سعادت اخروی را فراهم می اورد.
2. گسترش دانش
طبق روایات، در عصر ظهور حضرت مهدی (عج) دانش به دست آن حضرت گسترش چشمگیر می یابد. امام صادق علیه السلام تاکید می کند که بخش همده علوم توسط حضرت مهدی (عج) گسترش می یاید.
3. هدایت مردم به سوی خداوند
یکی از ویژگی های همده و اسایس امام علیه السلام هدایت معنوی انسان ها به سوی خداوند است، این هدایت از طریق به دست گرفتن برنامه ریزی فرهنگی جامعه اسلامی تحقق می یابد نه هدایت معنوی فردی. آن حضرت جامعه اسلامی را چنان سامان می بخشد که دستیابی انسان ها به هدایت الاهی آسان می گردد.
4. اتحاد امت اسلامی
یکی از مشکلات مسلمانان در طول تاریخ وجود فرقه های فراوان است. اختلاف این فرقه ها چنان عمیق و گسترده است که هر فرقه ای دیگران را خارج از دین می داند. حضرت مهدی (عج) سنت نبوی صلی الله علیه وآله را احیا می کند؛ همگان را به آن فرامی خواند و به اختلافات فرقه ای و مذهبی پایان می دهد.
5. تجدید دین
در طول تاریخ، بدعت ها و خرافاتی در اسلام پدید آمده است. یکی از وظایف حضرت مهدی (عج) احیا و استقرار مجدد احکام اسلامی است. از این رو، با نفی خرافات و بدعت ها، در جهت تجدید دین و بازگشت به اسلان اصیل گام برمی دارد براساس برخی روایات، آن حضرت بخشی از احکام الاهی را برای نخستین بار بیان و اجرا کرد.(40) امام باقرعلیه السلام می فرماید: وقتی قائم ما قیام کند، مردم را به امری جدید دعوت خواهد کرد همانگونه که رسول خداصلی الله علیه وآله دعوت فرمود. اسلام غریبانه آغاز شد و باز، همانند روزهای نخست، غریب خواهد گردید و خوشا به حال غریبان.(41)
6. گسترش امنیت و رفاه
یکی از کار ویژه های عمده حکومت حضرت مهدی (عج) بسط امنیت در سراسر جهان است. در این عصر کسی جرأت نخواهد داشت با ایجاد مزاحمت، امنیت و آسایش دیگران را به مخاطره افکند. امام باقرعلیه السلام فرمود:
(با ستمگران و مشرکان) جنگ می کنند تا توحید خداوند را بپذیرند و از شرک دست بردازند؛ و زن کهنسال از منزل خویش خارج می شود از مشرق عزم مغرب زمین می کند و کسی او را نمی آزارد.(42) طبق روایات، در این عصر، آسایش و رفاه مردم چنان گسترش می یابد که نیازمندی یافت نمی شود تا صدقات را به وی دهند. امام صادق علیه السلام می فرماید: هنگامی که قائم قیام کند حکومت را براساس عدل قرار می دهد و در روزگارش ستم برچیده می شود و در پرتو وجودش، جاده ها ایمن می گردد، زمین برکاتش را خارج می سازد و هر حقی به صاحبش می رسد، درمیان مردم همانند داوودعلیه السلام و محمدصلی الله علیه وآله داوری می کند. در این هنگام، زمین گنج های خود را آشکار می سازد و برکاتش را می نمایاند و کسی موردی را برای انفاق و صدقه و کمک مالی نمی یابد؛ زیرا همه مومنان بی نیاز و ثروتمند خواهند شد... .
7. قیام با سلاح و شمشیر
یکی از اقدامات حضرت مهدی (عج) به کارگیری شمشیر در جهت مبارزه با ستمکاران است. مراد از شمشیر در روایات مطلق سلاح است و ممکن است آن بزرگوار از سلاح های پیشرفته روز نیز بهره گیرد.(43) روایات موجود بر قیام مسلحانه آن حضرت و تفاوت روش وی با شیوه پدران بزرگوارش دلالت دارند.
البته باید توجه داشت آن حضرت برای دادگستری قیام می کند نه کشتار و خشونت کور. بنایراین، چهره خشنی که مستبکران جهان از اسلام و حضرت مهدی (عج) ارائه می دهند، با واقعیت و منطق عقلانیت آن بزرگوار سازگار نیست.سلاح حضرت مهدی علیه السلام تنها علیه ستمگران به کارگرفته می شود.(44)
8. نظارت کامل بر عملکرد کارگزاران
در عصر حکومت آن حضرت بر کارگزاران حکومتی نظارتی دقیق اعمال می گردد تا از ستم بر مردم جلوگیری شود. در برخی روایات چنان تاکید شده است که عدل آن حضرت حتی دورن خانه ها را نیز فرامی گیرد تا کسی جرأت تخلف نداشته باشد. امام صادق علیه السلام می فرماید: مهدی علیه السلام عدالت را، چنان که سرما و گرما وارد خانه ها می شود، وارد خانه های مردمان می سازد و دادگری اش همه جا را فرامی گیرد.
شرایط شکل گیری حکومت جهانی حضرت مهدی (عج)
شرایط ظهور و شکل گیری حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) چیست تعیین دقیق شرایط شکل گیری و تحقق حکومت آن حضرت علیه السلام مشکل است. آنچه از روایات به دست می آید و می توان با استناد به برخی از مبانی کلامی بیان کرد، لزوم شکل گیری برخی مقدمات و شرطها برای تحقق این امر است.
براساس برخی روایات، ظهور امری ناگهانی و غیرقابل پیش بینی است. از سوی دیگر، بخشی از روایات ما پیش بینی هایی از زمان ظهور ارائه می دهند.(45) نویسنده مکیال المکارم در جمع بین این دو دسته روایات می گوید: «ظهور ناگهانی و یکباره با احادیثی که برای ظهور، مقدمات و شرایط و علامت هایی معرفی کرده اند، سازگار است» «...آن چه از احادیث بسیار به دست می آید، این است که تمام آن نشانه ها و شرایط (مهم) در یک سال رخ می دهد. بنابراین، واجب است هر دین باور منتظری درهر سال آماده ظهور رهبر خویش باشد، چون در هر سال احتمال وقوع آن شرایط وجود دارد»(46) شیخ مفید نیز فاصله برخی علائم قطعی و ظهور را بسیار اندک یعنی 15 شب نقل کرده است.
ظهور آن حضرت غیرقابل پیش بینی است؛ ولی می توان با استناد به برخی روایات شرایط ظهور را بدون تعیین وقتی خاص مشخص کرد؛ به عبارت دیگر، در روایات، فضا و شرایط زمینه ساز ظهور ترسیم شده است. بخشی از این شرایط زمینه ساز عبارت است از:
1. آمادگی های فکری و فرهنگی
بی تردید تحقق حکومت جهانی مستلزم پذیرش عمومی انسان ها است. وقتی قومیت ها و تعصبات ملی بر اذهان مردم حاکم است، آن ها هرگز نمی توانند جهانی فکر کرده، از وابستگی های گروهی رهایی یابند. در طول تاریخ تفکر سیاسی، برای ارائه افکار و ایده های سیاسی جهان شمول بسیار تلاش شده است؛(47) اما به دلیل نبود شرایط و زمینه های لازم در مردم و جوامع مختلف این ایده ها در عمل توفیق چندانی به دست نیاورند.
ایده های محلی سده های پیشین و حتی گرایش های فاشیستی قوم مدارانه قرن بیستم، در شمار موانع عمده حاکم ساختن ارزش های مطلق جهانی جای دارند. در این وضعیت، تأسیس حکومتی جهانی نزدیک نمی نماید.
تتجربیات قرن بیستم نشان دهنده تحولی عمده در این زمینه بوده است.
در اوایل این سده، حاکمیت منافع ملّی، ملت های مختلف را به عرصه تعارض و تضاد کشانید، اما دو تجربه جامعه ملل و سازمان ملل متحد، در نیمه این قرن گرایش های جهانی بشر را آشکار ساخت. این فرایند تاکنون پیوسته تکامل یافته، اینک شاهد شکل گیری و حاکمیت روزافزون سازمانهای فرا ملیتی هستیم.
تشکیل دادگاه رسیدگی به جنایات علیه بشر تحولی عمده در راه شکل گیری این ذهنیت است. وضعیت جهان در قرن بیستم به طور دقیق با وضعیت عصر پیش از ظهور حضرت مهدی (عج) منطبق نمی نماید؛ اما گرایش های جهان گرایانه این دو عصر تشابه عمده دارد.
شاید بتوان این وضعت مساعد فکری و فرهنگی را بر آن دسته از روایات که بر رشد فراگیر دانش و بلوغ فکری مردم دلالت دارند، تطبیق داد.
چنان که گذشت، امام باقرعلیه السلام فرمود: هنگامی که قائم ما ظهور کند، خداوند دست خود را بر سرهای بندگان می نهد و عقل آنها را کامل می سازد... .
2.گسترش تکنولوژی ارتباطات
اخبار ملاحمی که بر ارتباط بی واسطه آن حضرت و مریدانش در سراسر جهان دلالت دارند، در گذشته نوعی معجزه تلقی می شد؛ اما اینک در عصر ارتباطات تحقق عینی این پیش بینی ها به راحتی مشاهده می شود. امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامی که قائم ما ظهور کند خداوند شنوایی و بینایی شیعیان ما را وسعت خواهد بخشید؛ چنان که دیگر لازم نخواهد بود بین قائم و آن ها پیکی باشد. او سخن می گوید و آنها می شنوند و آن حضرت را در جایگاهش می بینند.
3. فراهم شدن زمینه اجتماعی
یکی از شرایط ظهور حضرت مهدی (عج) فراهم آمدن زمینه اجتماعی است. این زمینه، احساس نیاز هر چه بیشتر به ظهور منجی موعود است. مردم جهان باید از ستم و نظامهای موجود کاملاً خسته شده، در آرزوی تحقق دولت عادل به سر برند و عملاً منتظر ظهور چنین حکومتی باشند.
امام باقرعلیه السلام در روایتی شدت فتنه ها و مصیبت های پیش از ظهور را برمی شمارد و می فرماید: «... مردمان هر سپیده دم و شامگاه آرزوی مرگ می کنند.» بی تردید در این موقعیت، انسان ها قدر دولت عدالت گستر را در می یابند و آن را بیشتر ارج می نهند.
4. جهانی شدن حکومت جهانی حضرت مهدی(عج)
یکی از مباحثی که در آغاز قرن بیستم و یکم به نحو بارزی افکار اندیشمندان و محققان را به خود معطوف داشته، مسأله جهانی شدن(48) و آثار آن است.
جهانی شدن در آغاز رنگ کاملاً اقتصادی داشت، اما به تدریج عرصه فرهنگ و سیاست را نیز در برگرفت. برخی به دلیل عدم دقت کافی، بحث جهانی شدن را با حکومت جهانی یکسان می انگارند و بر حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) تطبیق می دهند؛ ولی باید توجه داشت جهانی شدن به معنای حکومت جهانی نیست؛ هر چند با آن ارتباطی نزدیک دارد.
جهانی شدن در عرصه فرهنگ و سیاست، بسیار فراگیر است؛ تمامی عرصه های غیرمادی حیات انسان را شامل می شود و از این حیث بر ادیان و فرهنگ ها تأثیر مستقیم دارد. درباره جهانی شدن دو رویکرد وجود دارد:
الف) فرایند تحول تکنولوژیک
ب) فرایند ایدئولوژیک
در رهیافت نخست به پیشرفت ارتباطات و رشد تکنولوژی های پیشرفته اطلاع رسانی چون ماهواره ها به ویژه شبکه جهانی اینترنت اشاره می شود که مرزهای ملی را درنوردیده تمام انسان ها را در ارتباط مستقیم و بی واسطه با یکدیگر قرار داده است. بی تردید، این ارتباط حتی در نیمه اول سده بیستم فراهم نبود. در گذشته انسان ها در قلمرو فرهنگی محدود زندگی می کردند و دارای آداب و رسوم، سنت ها و هنجارهای بومی خویش بودند. با پدیده جهانی شدن این ویژگی های بومی اهمیت خویش را از دست داد و در دهکده جهانی فرهنگ جهانی در حال شکل گیری است.
در رویکرد دوم با پذیرش تحول تکنولوژیک و شکل گیری فرهنگ عام جهانی، بر چیرگی فرنگی غربی بر کل جهان تأکید می شود. در این موقعیت، بر وحدت ناشی از سیطره فرهنگی غربی اشاره می شود نه تعامل. بی تردید صبغه کلان فرهنگ غربی معاصر انسان محوری و جدایی دین از سیاست است که با فرهنگ اسلامی تقابل جدی دارد. دیدگاه فوکویاما که پیروزی نظام لیبرال دموکراسی را بر نظام های دیگر و حاکمیت جهانی آن را به معنای پایان تاریخ می داند، در این رویکرد(49) می گنجد.
از سوی دیگر، باید دید «حکومت جهانی» به چه معنا است حکومت جهانی در مقابل حکومت های محلی و ملّی قرار دارد. در حکومت جهانی که در نظریه های سیاسی جهان وطنی تبلور یافته است، تنها بر قلمرو حکومت تأکید می شود و از این رو بر وحدت فرهنگی جهان دلالت مستقیم ندارد. براین اساس، می توان گفت هیچ ارتباط مستقیم معنایی بین حکومت جهانی و جهانی شدن در هر دو رویکرد وجود ندارد. اما با این حال حکومت جهانی با جهانی شدن در رویکرد نخست، یعنی جهانی شدن ارتباطات و فناوری آن ارتباط دارد؛ به عیارت دیگر، در موقعیتی که امکان ارتباط در عرصه جهانی بیشتر و بهتر می شود، زمینه تحقق حکومتی جهانی مساعدتر می گردد؛ هرچند حکومت جهانی لزوماً مستلزم جهانی شدن نیست.
براین اساس، می توان گفت: وضعیت فعلی جهانی شدن در رویکرد نخست آن می تواند زمینه ساز حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) باشد. چنان که دیدیم، در روایات ملاحم به تحقق پیشرفت هایی در این عصر اشاره شده است؛ برای مثال امام علیه السلام می تواند بدون واسطه برای پیروانش در سراسر جهان سخن بگوید و آن ها وی را در جایگاهش ببینند. البته بین حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) با رویکرد دوم که دیدگاه فوکومایا یکی از مصادیق آن به شمار می آید، تضاد و تباین وجود دارد؛ زیرا حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) - چنان که گذشت - حکومتی دینی است و با نظریه لبیرال دموکراسی تقابل دارد.
مدت حکومت جهانی حضرت مهدی(عج)
احادیث بسیار درباره طول مدت حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) وارد شده است. این مدت از پنج تا 309(50) سال متغیر می نماید.(51) برخی از محققان این تفاوت در پیش بینی را اشاره به مراحل و دوران های حکومت آن حضرت می دانند و معتقدند:
آغاز شکل گرفتن و پیاده شدنش پنج یا هفت سال و دورات تکاملش چهل سال و دوران نهایی اش بیش از سیصد سال است.(52) قضاوت نهایی درباره مدت حکومت آن حضرت به دلیل نبود اخبار و منابع کافی امکان پذیر نیست؛ اما با این حال می توان چنان نتیجه گرفت که:
قطع نظر از روایات اسلامی، مسلم است که این همه آوازه ها و مقدمات برای یک دوران کوتاه مدت نیست، بلکه قطعاً برای مدتی است طولانی که ارزش این همه تحمل زحمت و تلاش و کوشش را داشته باشد.(53) البته این مدت - هر قدر باشد - در مقایسه با کل تاریخ بسیار ناچیز است. در این مدت موقعیت پرسشی جدید رخ می نماید: آیا مدتی چنین کوتاه در مقایسه با کل تاریخ، دردها و رنج های انسان ها در طول تاریخ را جبران می کند در پاسخ می توان گفت: فلسفه امام مهدی (عج) همانند فلسفه بعثت انبیا و رسولان الاهی است. منظور از برانگیخته شدن رسولان الاهی ابلاغ دستورهای خداوند و نصب مشعل فروزان هدایت بر سر راه کاروان بشریت است. طولانی یا کوتاه بودن مدت ابلاغ رسالت به اصل آن آسیب نمی رساند. دوران پیامبری پیامبر اسلام 23 سال بود؛ ولی واپسین پیام الاهی را ابلاغ کرد و این مشعل هدایت را برافروخت. از سوی دیگر، می توان به مدت نبوت حضرت نوح علیه السلام اشاره کرد که به دلیل عدم شرایط مساعد نتیجه قابل توجهی به بار نیاورد.
دوران امامت و حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) نیز چنین است. مقصود اصلی ابلاغ رسالت الهی و تحقق بخشیدن به حکومت جهانی خداوند و حاکمیت مستضعفان است؛ هر چند در مقایسه با کل تاریخ سالیانی محدود باشد.(54)
نتیجه گیری
ادیان مختلف در اصل ظهور منجی موعود و شکل گیری حکومت جهانی به رهبری وی اتفاق نظر دارند؛ اما در کیفیت آن تفاویتها و اختلافاتی به چشم می خورد. حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) در دیدگاه شیعی، مدینه فاضله تشیع به شمار می آید و جایگاهی ویژه دارد.
با تحقق این دولت درد و رنج بشر پایان می یابد و انسان به سعادت مادی و معنوی می رسد. ویژگی های چنین عصری به تفصیل بر ما آشکار نیست؛ اما معصومان علیهم السلام کلیات آن را بیان کرده اند. امید آن که با تحقق دولت یار دردهای تاریخی بشر درمان گردد.
منابع
- ابراهیم امینی: دادگستر جهان، قم، انتشارات شفق، چ 14، 1373.
- داوود الهامی: آخرین امید، قم، مکتب اسلام، چ 2، 1377.
- محمدتقی جعفری: امام زمان(عج)، تنظیم محمدرضا جوادی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378.
- لطف اللَّه صافی گلپایگانی: امامت و مهدویت، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ 3، 1372.
- نجم الدین طبسی: چشم انداز حکومت مهدی(عج)، تهران، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، چ 2، 1377.
- و دیگران: بقیه اللَّه: مجموعه ای از گفتارها درباره حضرت مهدی(عج)، تهران، دفتر نشر آفاق، چ 2، 1403 ق.
- محمدتقی فلسفی: حکومت جهانی امام عصر(عج)، بی جا، انتشارات نصایح، 1416 ق.
- رجبعلی مظلومی: دولت عدل الهی، بی جا، مؤسسه الامام المهدی(عج)، 1360.
- ناصر مکارم شیرازی: حکومت جهانی مهدی(عج)، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، چ 8، 1376. لازم به توضیح است که این قبلاً با عنوان «مهدی علیه السلام انقلابی بزرگ» چاپ شده است.
________________________________________
1) قصص (28): 5.
2) به نظر می رسد، اهل سنت در فقهی بودن بحث امامت اتفاق نظر دارند و حتی پرهیز از بحث امامت را برتر از ورود به آن می دانند؛ هر چند رسیدن به حقیقت بدان مشروط باشد. ر. ک: غزالی: الاقتصاد فی الاعتقاد، ص 234؛ تفتازانی، شرح المقاصد، تحقیق الدکتور عبدالرحمن عمیره، ج 4ص 232.
3) شهید مرتضی مطهری: مجموعه آثار، ج 4، ص 757 و 758؛ نیز ر. ک: لطف اللَّه صافی گلپایگانی: امامت و مهدیت ج 1، ص 152.
4) علامه حلی: کشف المراد، تعلیق جعفر سبحانی، ص 98.
5) بوعلی سینا، النجاة، ص 304.
6) ابن سینا: مجموعه رسایل، ص 30.
7) Postmodernism
8) سولومون در کتاب خویش می کوشد مراحل ظهور و افول «خود» را در فلسفه غرب تبین کند ر. ک: رابرت سولومون، فلسفه اروپایی: طلوع و افول خود، محمد سعید حنایی کاشانی.
9) انفال(8): 24.
10) محمدبن یعقوب کلینی: اصول کافی، ج 1، ص 10.
11) آل عمران(3): 85 (هرکس جز اسلام (و تسلیم در برابر فرمان حق) آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد...)
12) ارسطو: سیاست، ترجمه حمید عنایت،ص.
13) برای مثال، عدالت در نظریه جان راولز، عدالت به مثابه انصاف، خود غایتی اجتماعی تصور می شود که بر دیگر اهداف اجتماعی تقدم می یابد. در مورد جان راولز ر. ک: John Rawls: Atheory of Justice, Cambridge, Belknap Press, 9991
14) درباره تقابل نظریه های سیاسی محور و آزادی محور ر. ک: ویلیام بلوم: نظریه های نظام سیاسی، ترجمه احمد تدین.
15) علامه حلی: الافین، ص.
16) فاربی: سیاست مدنیه، ترجمه و تحشیه سید جعفر سجادی، ص 192.
17) برای مثال ر. ک: سیدمرتضی: الشافی فی الامامة.
18) درباره احادیثی که دلالت دارند حضرت مهدی (عج) به تجدید دین خواهد پرداخت ر.ک: محمد بن ابراهیم نعمانی: غیبت نعمانی، ترجمه جواد عفاری، ص 455 و 456.
19) ر.ک: حسین توفیقی: هزارگرایی در فلسفه تاریخ مسیحیت، موعود، ش 17، ص 20-14؛ سلیمان بن اشعث سجستانی: سنن ابی داوود، تحقیق سعید محمد الحام، ج 2، ص 311.
20) قصص(28): 5.
21) نهج البلاغه،حکمت 209، ج 4، ص 47.
22) -
23) ر. ک: صافی گلپایگانی منتخب الائر، ص 375و377.
24) در مورد بحث مرزهای ملی و نسبت آنها با مبانی حکومت اسلامی ر.ک: سید صادق حقیقت، مسئولیت های فرامینی در سیاست خارجی دولت اسلامی، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک، 1376.
25) حج(2): 41. (همان کسانی که هرگاه در زمین به آنهاقدرت بخشیدیم، نماز را برپا می دارند...)
26) صافی گلپایگانی: منتخب الاثر، ص 585.
27) عبدالرحمن عالم: بنیادهای علم سیاست، ص 338-335.
28) در روایات مختلف آمده است که حضرت مهدی(عج) برای هر منطقه نماینده و جانشینی تعیین می کند تا امور آن منطقه را اداره نماید. برای مثال ر.ک: محمد بن جریر طبری: دلابل الامامه، ص 240. چنین روایاتی دلالت بر حکومت متمرکز دارند و در کل، قرائت متمرکز در تلقی سنتی از مسأله حکومت جهانی غالب است. با این حال حکومت فدرال نیز با مبانی حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) منافات ندارد.
29) صافی گلپایگانی: منتخب الاثر، ص 578.
30) آل عمران(3): 83 ...(آیین او همین اسلام است) و تمام کسانی که در آسمانها و زمین هستند، از روی اختیار یا از روی اجبار، در برابر (فرمان) او تسلیمند؛...)
31) علامه مجلسی: بحارالنوار، ج 52، ص 340.
32) همان، ص 340.
33) همان ص 376.
34) محمد ابراهیم نعمانی: الغبیة، ص 342.
35) داوود الهامی: آخرین امید، ص 299؛ آیت اللَّه امینی و آیت اللَّه مکارلم نیز در نزد آثار خویش به نوعی چنین راهی پیموده اند. ر. ک: ابراهیم امینی: دادگستر جهان، ص 307؛ مکارم شیرازی: حکومت جهانی مهدی(عج)، ص 325. الیته آیت اللَّه مکارم شیرازی بر وحدت دین و حاکمیت اسلام در چنین عصری معتقد است و یا استناد به اختیاری بودن ایمان و عدم اکراه در آن امکان بقای اقلیتی از اهل کتاب را بر دین خود می پذیرد. پس می توان گفت ایشان نیز عملاً بر جواز بقای اقلیت اهل کتاب و ذمیان در دولت مهدی(عج) حکم کرده است.
36) آل عمران(3): 85.
37) همان: 19.
38) علامه مجلسی: بحارالنوار، ج 52 ص 336.
39) همان، طبق این حدیث امام صادق علیه السلام می فرماید: علوم 27 قسم است که زمان آن حضرت 2 قسم آن آشکار شده است و 25 قسم دیگر هنگام ظهور و به دست حضرت مهدی(عج) آشمار خواهد شد.
40) برای نمونه به روایتی درباره حکم زانی محصن و مانع زکات رجوع شود. علامه مجلسی: بحارالنوار، ج 52، ص 325.
41) محمد ابراهیم نعمانی: الغیبة، ص 320.
42) صافی گلپایگانی: منتخب الاثر، ص 379.
43) ابراهیم امینی: دادگستر جهان، ص 316؛ مکارم شیرازی: حکومت جهانی حضرت مهدی، ص 287-273.
44) بر مبلغان اسلامی است با ارائه چهره ای صحیح از قیام مسلحانه آن حضرت، این ذهنیت منفی را از بین ببرند و چهره صحیح و واقعی آن حضرت را که سرشار از رافت و رحمت است معرفی کنند.
45) این روایات با عنوان «اخبار ملاحم» در منابع روایی مشاهده می شود.
46) محمد حکیمی: عصر زندگی، ص 298 و 299.
47) برای مثال می توان به اندیشه سیاسی کانت اشاره کرد که در ان احکام جهان شمول برای جامعه انسانی پیشنهاد می شود.
48) Glolalization
49) درباره دیدگاه فوکویاما ر.ک: ژان ندروین پیترز: «فوکومایا و دموکراسی لیبرال: پایان تاریخ»، ترجمه پرویز صداقت، در اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش 80-79، ص 48-42.
50) مقدار توقیف اصحاب کهف در غار.
51) در مورد روایات مربوط به مدت حکومت آن حضرت ر.ک: صافی گلپایگانی: منتخب الاثر، ص 617 و 618؛ علامه مجلسی، بحارالنوار، ج 52.
52) مکارم شیرازی: حکومت جهانی حضرت مهدی(عج)، ص 314.
53) همان.
54) ر.ک: علامه جعفری، امام زمان(عج)، تنظیم محمدرضا جوادی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378، ص 49-48.
منبع: تبیان